تاریخچه صنعت چاپ ایران به ۵ قرن پیش از میلاد بازمیگردد. واژه چاپ یک واژه فارسی است و قدمت آن مرتبط با قرن ۷ هجری است. در آن زمان حتی اسکناس های کاغذی با نام چاو در میان مردم رواج داشته است. متقابلا بسیاری از تاریخدانان تاریخچه صنعت چاپ را به دوره ایلخانیان مرتبط می دانند. همچنین برخی از آنها بر این باورند که یهودیان فارسی زبان از جمله اولین افرادی بودند که به اهمیت ضرورت چاپ در ایران پی بردند. شاید برایتان جالب باشد که اولین کتاب به چاپ رسیده در ایران، کتاب زبور داوود بوده است. این کتاب در سال ۱۶۳۸ با زبان و خط ارمنی به چاپ رسید و برای اولین بار در شهر اصفهان منتشر شد. در ادامه با ما همراه باشید تا با جزئیات بیشتری درباره جذابیتهای تاریخچه صنعت چاپ در ایران آشنا شوید.
تحول گسترده چاپ در ایران
تمامی فناوری های گسترده در تحول چاپ ایران از زمان عباس میرزا قاجار شروع شد. درواقع این تحولات با جنگهای میان ایران و روس به طور یکجا اتفاق افتاد. پیرو این موضوع، اولین چاپخانه ایران در سال ۱۲۳۳ توسط آقا زین العابدین تبریزی با همکاری عباس میرزا قاجار در شهر تبریز تاسیس شد. از جمله معروف ترین چاپ کتاب در آن زمان، کتاب فتح نامه اثر میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی بود. در سال ۱۲۳۴ ایرانیان شاهد حجم بسیاری از کتابهای چاپی در کشور بودند. از جمله نخستین کتابهای چاپ شده در ایران در حوزههای تاریخ، ادبیات، فلسفه و همچنین در راستای اهداف دولتمردان بود. حدوداً هفت سال پس از تاسیس اولین چاپخانه در تبریز، اولین چاپخانه در تهران تاسیس شد. فتحعلی شاه میرزا زین العابدین به تهران آمد و با تاسیس اولین چاپخانه در تهران، صنعت چاپ کتاب در تهران و بسیاری از شهرهای دیگر رواج پیدا کرد.
اولین کتاب چاپی در ایران
اولین کتاب چاپی در ایران، به شیوه چاپ سنگی منتشر شد. شکل ظاهری کتاب شبیه به کتابهای قرآنی بود. این کتاب از سوی میرزا اسدالله در شهر تبریز و در سال ۱۲۴۸ به چاپ رسید. پس از سه سال کتاب دیگری از سوی او با نام کتاب زادالمعاد منتشر شد. قابل ذکر است که چاپ سنگی پس از چاپ سربی در صنعت چاپ ایران رایج شد. درواقع چاپ سنگی از آنجایی شروع شد که جفرخان تبریزی به مسکو رفت تا یادگیری چاپ سنگی را بیاموزد. پس از آن دستگاه چاپ سنگی را با خود به شهر تبریز آورد تا صنعت چاپ سنگی نیز در ایران رونق پیدا کند. ناگفته نماند که حتی چاپ سنگی بر نحوه خط تحریری فارسی نیز اثرگذار بود و تغییراتی در آن به وجود آورد.
تأثیر مدرسه دارالفنون بر تحولات صنعت چاپ
از دیگر موارد قابل توجه و مؤثر در تغییرات صنعت چاپ، تاسیس مدرسه دارالفنون بود. به سبب تاسیس مدرسه دارلفنون، انتشار کتابهای درسی در این زمان بیش از گذشته رواج پیدا کرد. همچنین چاپخانه دارالفنون نیز در سال ۱۲۶۸ هجری تحت مدیریت میرزا اعتضاد السلطنه بازگشایی شد. نکته قابل توجه آن است که چاپخانه دارالفنون فقط تا سال ۱۳۰۰ دایر بود و حتی بیش از ۴۰ عنوان کتاب درسی از سوی این چاپخانه منتشر شد. به غیر از چاپخانه دارالفنون، اگر بخواهیم از اولین چاپخانهها نام ببریم، میتوانیم بگوییم که اولین چاپخانه دولتی که در زمینههای گوناگون چاپ و نشر فعالیت میکرد، در زمان ناصر الدین شاه به رسمیت شناخته شد.
چاپ ژلاتینی چیست؟
چاپ ژلاتینی از جمله شیوههای رایجی بود که برای چاپ اعلامیههای پنهانی و نامههای سیاسی از آن استفاده میشد. حتی چاپخانه ای به صورت مخفی مخصوص چاپ به شیوه ژلاتینی تاسیس شد. پس از رایج شدن چاپ ژلاتینی، چاپخانه مجلس شورای ملی برای انتشار کتاب و روزنامه پدید آمد. همچنین پس از دوره مشروطه، چاپخانه دیگری تحت عنوان چاپخانه شاهنشاهی با مدیریت عبدالله خان قاجار شروع به فعالیت کرد. پس از آن تاسیس چندین چاپخانه دولتی و غیر دولتی در ایران سبب شد تا تحولات صنعت چاپ دوره تازهای را آغاز کند.
تحول صنعت چاپ در ایران بعد از انقلاب اسلامی
دهه ۱۳۵۰ نقطه اوج شروع تحولات تازهای برای صنعت چاپ ایران بود. استفاده از تجهیزات پیشرفته و جدید در صنعت چاپ مانند دستگاه چاپ لاینوترون و سایر دستگاههای کاربردی، انقلاب جدیدی به وجود آورد. بدین ترتیب افزایش منابع چاپی و نشر کتابهای متفرقه به تدریج گستردهتر شد. میتوان گفت در سال ۱۳۶۷ چاپخانه ها به عنوان یکی از مهمترین مراکز فعالیتهای ضد حکومتی بر علیه حکومت پهلوی شناخته شدند. افزایش چاپ نشریات تازه، روزنامههای دولتی و غیر دولتی، توسعه آموزش چاپ، بهره مندی از فناوریهای جدید چاپ، توسعه دانشگاهها و نشر کتابهای درسی، گستردگی نهضت سواد آموزی و بسیاری از خدمات دیگر از جمله شاخصههایی بودند که در پی توسعه تحول صنعت چاپ در ایران به وجود آمدند.
تأثیر فناوری بر نحولات صنعت چاپ
با توجه به توسعه و گسترش فناوری، ما در هر لحظه شاهد پیدایش دستگاهها و شیوههای مدرنیزه در صنعت چاپ هستیم. به طوری که در حال حاضر چاپ و نشر به عنوان یکی از مهارتهای شاخص شناخته شده است. پیرو این موضوع استقبال از محصولات چاپی همچنان طرفداران مختص به خود را داراست. تنوع در ارائه محصولات چاپی حتی برای بیزینسهای گوناگون سبب شده تا تمامی صاحبان مشاغل برای ارائه خدمات خود به شیوههای چاپی روی آورند.اگرچه دنیای شبکههای اجتماعی در بستر اینترنت تا حدی بر محصولات چاپی غلبه داشتهاند. اما این بدین معنا نیست که نقش نشریات و تبلیغات چاپی از یاد رفته باشد یا حتی کمرنگ شده باشد. برعکس نشریات چاپی مانند سایر طراحیهای گرافیکی همچنان به قوت خود باقیست و همچنان از تأثیر بسیار با نفوذی در میان مخاطبان برخوردار است.
سخن پایانی
تحولات صنعت چاپ در ایران با فراز و نشیبهای بسیاری روبرو بوده است. اما این موضوع که هر لحظه ما شاهد ظهور شیوههای جدید در صنعت چاپ هستیم به تنهایی قابل توجه بوده و نباید تأثیر فوقالعاده فناوری را بر صنعت چاپ نادیده گرفت. بسیاری از سایتهای معتبر در زمینه نشر و چاپ، فعالیت پویا و درخشانی دارند. از جمله سایتهای متبر میتوان به سایت محبوب تیم گرافیک اشاره کرد. مجموعه تیم گرافیک به عنوان یکی از معتبرترین مراکز چاپخانه، سابقه بسیار دیرینهای در زمینه انواع چاپ گرافیکی و طراحیهای نوین داراست. همچنین این مجموعه آماده دریافت سفارشهای گرافیکی مدرن در حوزه انواع چاپ تبلیغاتی و بازاریابی به متقاضیان گرامی است.