احکام و سوالات در مورد نذر و عهد
در دروس قبلی احکام دینی اگر تمایل دارید می یتوانید با احکام روزه و نماز و تییم و غسل آشنا شوید .در این اینجا به مبحث نذر کردن و نذری دادن درایام محرم وایام دیگر سال می پردازیم . و نظر مراجع گرامی در مورد سوا لات واحکام نذری دادن که برای پیش آمده برای شما عزیزان را جویا شده ایم
نذر کردن چیست ؟
نذر آن است که انسان ملتزم شود که کار خیری را برای خدا به جا آورد، یا کاری را که نکردن آن بهتر است برای خدا ترک نماید.
نذر بر دو نوع است:
1ـ نذر مشروط؛ نذر مشروط یا «نذر شکر» است مانند اینکه انسان می‌گوید: «اگر مریض من شفا یافت بر عهده من است برای خدا فلان کار را انجام دهم».
یا «نذر زجر» است مانند اینکه می‌گوید: «اگر مرتکب فلان کار بد شدم بر عهده من باشد برای خدا فلان کار خیر را انجام دهم».
2ـ نذر مطلق؛ آن است که انسان بدون هیچ قید و شرطی بگوید نذر می‌کنم برای خدا، – یا برای خدا است – بر عهده من باشد فلان کار خیر را انجام دهم یا فلان کار شر را ترک کنم.
ارکان نذر
ارکان نذر سه چیز است؛ 1. ناذر (نذر کننده)، 2. صیغه نذر، 3. متعلق نذر (ملتزم به).[3] یعنی برای اینکه نذری منعقد شود باید نذر کننده‌ای باشد که شرایط نذر کردن را داشته باشد، همچنین صیغه نذر جاری شود، و نذر به انجام یا ترک کاری تعلق بگیرد .
شرایط نذر کننده
1. بلوغ 2. عقل 3. اختیار 4. قصد 5. انتفاء حجر در متعلق نذر. برخی از فقها، اسلام و حریت نیز از شرایط نذر کننده قرار داده‌اند
بنابراین، نذر بچه اگر چه ممیز باشد و به ده سال رسیده باشد، همچنین نذر دیوانه حتی اگر دیوانه ادواری باشد در زمان دیوانگیش و نذر انسان مست و یا عصبانی به گونه‌ای که قصد از او زایل شود، همچنین نذر سفیه و محجور در امور مالی منعقد نمی‌شود و صحیح نیست. البته نذر محجور در آن مالی که حق طلبکارها به آن تعلق گرفته منعقد نمی‌شود، ولی در اموال دیگر، صحیح است.
همچنین نذر عبد و کافر منعقد نمی‌شود، مگر اینکه در عبد، قبل از واقع شدن نذر، مولا اجازه بدهد یا عبد، قبل از انحلال عقد نذر توسط مولا، آزاد شود و همچنین اگر کافر، مسلمان شود مستحب است به نذرش وفا کند.
صیغه نذر کردن
صیغۀ نذر این چنین است: «للّه علیّ هکذا»، و منظور از هکذا آن است که: «آنچه را مى‌خواهد که نذر کند بعد از «للّه علیّ» بگوید.مثلاً بگوید: «ان شفى اللّه مریضى فللّه على صوم یوم»؛ یعنى اگر خداوند مریض مرا شفا بدهد یک روز، روزه بر گردن و عهده من باشد.
گفتنی است؛ لازم نیست صیغه نذر به عربى خوانده شود، بلکه به فارسی هم کفایت می‌کند، پس اگر گفته شود: «چنانچه مریض من خوب شود، براى خدا بر من است که ده تومان به فقیر بدهم یا یک روز روزه بگیرم»، نذر، صحیح است. البته باید «براى خدا» به زبان گفته شود و قصد آن در دل کافى نیست.
نذر کردن زن بدون اجازه شوهر:
الف _ از نظر آیت الله خمینی (ره)؛ نذر زن بدون اجازه شوهر به طور کلی باطل است.
ب _ به نظر آیت الله بهجت؛ نذر زن بدون اجازه شوهر باطل است، ولی بنابر احتیاط واجب باید به نذری که بدون اجازه کرده است عمل کند.
ج _ آیت الله خامنه ای می فرمایند: اگر شوهر حضور دارد، باید بنابر احتیاط نذر زن با اجازه او باشد.
د _ بنابر نظر آیت الله تبریزی،آیت الله سیستانی، آیت الله صافی گلپایگانی، آیت الله فاضل لنکرانی و آیت الله وحید خراسانی؛ اگر شوهر با نذر زن مخالفت کند، در صورتی که نذر زن منافی حق شوهر باشد، نذر او صحیح نمی باشد.
ه _ آیت الله مکارم شیرازی با نظر بالا مقداری فرق دارد، ایشان می فرمایند؛ نذر زن اگر مزاحم حقوق شوهر باشد بی اجازه او باطل است و اگر مزاحم نباشد احتیاط مستحب آن است که با اجازه او باشد.
نذر کردن فرزند بدون اجازه پدر:
الف _ آیت الله خمینی، آیت الله خامنه ای، آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله بهجت می فرمایند؛ فرزند باید به نظر خود عمل کند اگر چه بدون اجازه پدر باشد
ب _ نظر آیت الله تبریزی، آیت الله سیستانی، آیت الله صافی گلپایگانی، آیت الله فاضل لنکرانی و آیت الله وحید خراسانی؛ در مورد نذر فرزند بدون اجازه پدر این است که؛ فرزند باید به نذر خود عمل کند، مگر اینکه پدر او را از این کار منع کنند، که در این صورت نذر باطل است
4- کاری که نذر می کند انجام دهد، باید انجامش ممکن باشد، بنابراین کسی که نمی تواند پیاده به کربلا برود، اگر چنین نذری بکند نذرش باطل است.
5- نذر کردن انجام کار حرام و مکروه و همچنین ترک کار واجب و مستحب، صحیح نمی باشد.
6- نذر را باید به همان طور که نذر شده انجام دهد، مثلا اگر نذر کرده روز خاصی را روزه بگیر باید همان روز را روزه بگیرد، و همچنین اگر نذر کرده پولی را به فقیر مشخصی بدهد باید به همان فقیر کمک شود.
7- اگر بعد از نذر معلوم شود که قبل از نذر کردن حاجتش بر آورده شده است، نیازی به عمل به نذر نیست
حکم تخلف از نذر
۱. منذور مقید به زمان خاصی است:
الف) منذور روزه است قضای روزه واجب است و در صورت ترک عمدی کفاره حنث نذر نیز واجب میشود.
ب) منذور نماز است h بنابر احتیاط واجب، قضا واجب است و با ترک عمدی، کفاره حنث نذر نیز واجب میشود.
ج) منذور غیر نماز و روزه است؛ مانند زیارت امام حسین (ع)در روز عاشورا قضا واجب نیست. ولی اگر عمداً ترک کرده باشد، کفاره واجب میشود.
۲. منذور مقید به زمان خاصی نیست (نذر مطلق) جایز است تأخیر آن تا زمانی که گمان به فرارسیدن مرگش کند؛ در این صورت تأخیر آن جایز نیست. بنابراین حنث نذر در این قسم به این صورت است که در مدت حیاتش انجام ندهد.
مسئله
۱. در صورتی شکستن نذر موجب کفاره میشود که نذرکننده عمداً و با اختیار (نه از روی فراموشی یا اضطرار یا اکراه و تهدیدی) به نذر خود عمل نکند. (کفاره جای توبه را نمی‌گیرد).
۲. اگر نذر کند هر پنجشنبه را روزه بگیرد، در صورتیکه بعضی از پنجشنبه‌ها مصادف با عید فطر یا قربان شود، یا نذرکننده بیمار یا حائض شود و نتواند آن روز را روزه بگیرد، واجب است قضای آن را بجا آورد و این حکم در مورد سفر، احتیاط واجب است.
۳. در صورتی که نذر کرده روز خاصی را روزه بگیرد، جایز است به سفر رود؛ هرچند سفر برای او ضرورت نداشته باشد. اما بعد از آن باید روزه را قضا کند و کفارهای ندارد.
۴. شخصی نذر کرده هر پنجشنبه روزه بگیرد. در صورتی که یک پنجشنبه را روزه نگیرد:
الف) اگر هنگام نذر، منظورش تمام پنجشنبه‌ها به عنوان مجموعه واحد بوده، به این معنا که اگر حتی یک پنجشنبه هم روزه نگیرد، مطلوب تأمین نشده است در این صورت به خاطر یک بار تخلف، نذر منحل شده و کفاره بر او واجب میشود و هفته‌های بعد، دیگر روزه واجب نیست.
ب) هر پنجشنبه جداگانه مد نظر است در این صورت در ازای هر پنجشنبه‌ای که عمداً روزه نگیرد، یک کفاره واجب است.
کفاره شکستن نذر
اگر کسی حنث نذر کند، باید یا ده فقیر را اطعام کند یا آنان را لباس پوشاند و در صورتیکه مقدور نباشد، سه روز پیاپی روزه بگیرد.
ناتوانی نذر کننده از انجام دادن آن
اگر ناذر، از انجام منذور (چه نذر مطلق و چه نذر مقید به زمان) عاجز شود، نذر منحل میشود و چیزی بر عهده ناذر نیست؛ مگر در مورد نذر روزه که در صورت عجز، باید در ازای هر روز، یک مد طعام به فقیر بدهد.
استفتائات در مورد نذر و عهد
عهد شرعی چگونه محقق می شود؟
امام خمینی(ره):
برای این که عهد شرعی محقق شود صیغه لازم است و نیز کاری را که عهد می کند انجام دهد، باید نکردنش بهتر از انجام آن نباشد.
آیه الله خامنه ای (دام ظلّه):
برای تحقق آن باید صیغه خوانده شود و متعلّق عهد لازم نیست رجحان داشته باشد ولی باید مرجوح دینی یا دنیایی نباشد.
آیه الله سیستانی (دام ظلّه):
در عهد هم مثل نذر باید صیغه خوانده شود مثلاً بگوید با خدا عهد کردم چنین کنم. کافی است از کاری که عهد می کند انجام دهد شرعاً نهی نشده باشد و در نظر عقلا رجحان داشته باشد یا برای آن شخص مصلحتی در برداشته باشد.
آیه الله شبیری زنجانی (دام ظلّه):
در عهد هم مثل نذر باید با خدای خود عهد کند، اگر کاری را که عهد کرده، انجام و ترک آن از هر جهت یکسان باشد باز هم باید به عهد خود وفا کند.
آیه الله صافی گلپایگانی (دام ظلّه):
در عهد هم مثل نذر صیغه لازم است، کاری را که عهد می کند انجام دهد یا باید عبادت باشد مثل نماز واجب و مستحب، یا کاری باشد که انجام آن بهتر از ترکش باشد.
آیه الله مکارم شیرازی (دام ظلّه):
عمل کردن به عهد مانند نذر واجب است به شرط اینکه صیغه عهد را بخواند، مثلاً بگوید: با خدا عهد کردم که فلان کار خیر را انجام دهم اما اگر صیغه نخواند، با آن کار شرعاً مطلوب نباشد عهد او اعتباری ندارد.
آیه الله نوری همدانی (دام ظلّه):
برای تحقق عهد باید صیغه خوانده شود، باید انجام آن کاری که عهد می کند، بهتر از ترکش باشد.
آیه الله وحید خراسانی (دام ظلّه):
در عهد هم مثل نذر باید صیغه خوانده شود و متعلق عهد نباید مرجوح باشد ولی اعتبار رحجان محل اشکال است.
نذر در مال غیر چگونه است مثلاً مادر برای فرزندش نذر می‌کند که فرزند آن را ادا کند آیا چنین نذری صحیح است؟
جواب: خیر نذر در مال دیگری صحیح نیست.
امسال در ماه رمضان با خداوند عهد کردم که «خدایا با تو عهد می‌بندم که نمازهایم را در اول وقت بخوانم و اگر نتوانستم به شرط آنکه اگر عذر شرعی نداشتم فردای آن روز را روزه بگیرم حال به سبب مشکلاتی من از انجام این عهد عاجز شده‌ام و قادر به انجام آن نیستم، آیا میشود عهدم را بشکنم و عمل ننمایم و اگر کفاره دارد آنرا بپردازم؟
جواب: اگر قدرت بر وفاء به عهد ندارید تکلیف به « وفاء به عهد» ساقط است.
آیا انسان می‌تواند کار حرام و مکروه یا مباحی را نذر کند؟
جواب: اگر انسان نذر کند که کار حرام یا مکروهی را انجام دهد، یا کار واجب یا مستحبی را ترک کند، نذر او صحیح نیست و همچنین اگر نذر کند که کار مباحی را انجام دهد یا ترک نماید چنانچه به جا آوردن آن و ترکش از هر جهت مساوی باشد، نذر او صحیح نیست.
اگر پدر یا مادری نذر کند که دختر خود را به سیدی شوهر دهد آیا بعد از آنکه دختر به سن تکلیف رسید لازم است که پدر و مادر به نذر خود عمل کنند؟
جواب: احتیاط آن است که اگر بتوانند او را راضی نمایند که به سید شوهر کند، لازم است به نذر خود عمل کنند.
اینجانب عهد و نذری کرده‌ام که روزهای دوشنبه و پنج شنبه را روزه بگیریم حال والدینم اجازه نمی‌دهند که روزه نذریم را ادا کنم تکلیف من در این ارتباط چیست؟
اگر صیغه عهد و نذر را به عربی و یا فارسی نخوانده باشید روزه گرفتن برشما واجب نیست و هر وقت که بتوانید روزه بگیرید مانعی ندارد و اگر با خواندن صیغه نذر، نذر محقق شده باشد هرگاه پدرش را از انجام مورد نظر نهی کند، انجام دادن آن لازم نیست و گناهی ندارد. احسان و کار خیر موکول به اجازه از والدین نیست امّا در مواردی که نهی می‌کنند و یا با انجام آن کار والدین اذیت می‌شوند آن عمل را ترک نمایید.
اگر کسی چند روزی روزه نذری داشته باشد بعد از برآورده شدن حاجت روزه گرفتن او به تأخیر بیفتند می‌تواند هر وقت خواست آن روزه‌ها را ادا کند؟
اگر صیغه شرعی نذر را خوانده باشد و در نذر گرفتن روزه را مقید کرده که بلافاصله بعد از رسیدن به حاجت و یا زمان مشخص انجام دهد باید در همان زمانی که قرار گذاشته است روزه‌ها را بگیرد والا کفاره نیز بر عهده او می‌آید ولی اگر صیغه شرعی نذر (لله علیّ…. برای خدا به عهده من باشد که…) را نخوانده باشد و یا اگر صیغه خواندن گرفتن روزه را مقید به زمان خاص نکرده روزه‌ها را با تأخیر هم بگیرد اشکال ندارد.
اگر کسی چیزی نذر کند ولی آن را ادا نکند چه حکمی پیش رو دارد؟
اگر نذر شرعی کرده باشد و به آن عمل نکند گناه کرده و کفاره بر او واجب میشود و کفاره نذر 60 روز روزه گرفتن یا اطعام 60 فقیر می‌باشد.
اگر کسی نذر کند که در روز تاسوعا و عاشورا در حسینیه یا مسجدی به عزاداران غذا بدهد، آیا می تواند پول آن را به مصرف دیگر برساند؟
عمل به نذر و وفای به آن در هر صورت لازم است و مکلف باید طبق آن عمل کند؛ البته اگر به صورت صحیح و با تمام شرایط باشد، و از جمله شرایط این است که صیغه خوانده شود. البته لازم نیست به عربی باشد، بلکه اگر معنای صیغه عربی را برساند، کافی است. پس اگر بگوید: چنانچه حاجت من برآورده شود «برای خدا بر من (لازم) است که هزار تومان به فقیر بدهم یا در شب یا روز عاشورا در فلان حسینیه به عزاداران غذا بدهم » نذر او صحیح است.
چنانچه اصل نذر بدین صورت انجام شود، به هر کیفیتی که نذر کرده، باید به جا آورد ونمی تواند پول آن را بدهد . اگر در نذر شرط کرده باشد که سفره ابوالفضل را مثلا در منزل بگیرد یا در مسجد یا در حسینیه یا به عزاداران غذا بدهد ، باید به همین شکل عمل شود.
اگر در آن مکان نیازی به غذا نبود یا دیگران نیز غذا تهیه کرده بودند، می توان غذا یا نذر را در جای دیگری که مجلس عزای حضرت اباعبدالله(ع) برقرار است، به مصرف رساند .
اگر صیغه نذر طبق شرایط نباشد، آن نذر اعتبار ندارد، ولی می تواند به دلخواه خود با توجه به عهد و نیتی که کرده،گوسفندی قربانی کند یا کار خیر دیگری انجام دهد یا غذایی به عزاداران بدهد .
نکته مهم:
باید در نذرها سعی کنیم که محدوده وسیع در نظر گرفته شود و با ذکر قید و شرط،خود را در محدودیت قرار ندهیم یا عملاً نذر را بی فایده یا با فایده اندک نکنیم، یا مال را در معرض تلف و ضایع شدن قرار ندهیم، مثلاً به جای نذر کردن چیز خاص،در مکان و زمان خاص و …،نذر کنیم که آن را در مجالس امام حسین(ع) خرج کنیم. با این نذر، محدوده عمل به نذر وسیع میشود و در هر جا و زمانی که مناسب تر است،مصرف میشود و مشکلاتی که در سؤال فرض شده، پبش نمی‌آید.
از نظر ثواب نیز نه تنها تفاوت نخواهد کرد،بلکه چه بسا به جهت مصرف شده در جای بهتر و لازم‌تر، ثواب آن بیشتر باشد.
گرد آوری :گروه مذهبی نماگرد
