زندگینامه سید مرتضی علم الهدی
سید مرتضی علم الهدی یکی از بزرگترین دانشمندان شیعه در طول تاریخ است .سید از جانب پدر و مادر به پیشوایان منتسب است هم علوی است و هم موسوی است نسبش با پنج واسطه به امام موسی کاظم واز طرف مادر هم به امام زین العابدین می رسد .
ولادت ، نسب و وفات
علی بن حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم بن امام موسی کاظم(ع)، در سال355ق در بغداد به دنیا آمد. کنیه‌اش ابوالقاسم و مشهور به سید مرتضی بود.پدرش، حسین بن موسى علوى، از علمای سرشناس شیعه بود و به دستگاه خلافت و حاکمان آل بویه نزدیک بود و نقیب علویان، رئیس دیوان مظالم و امیر حج بود.
مادر سید مرتضی، فاطمه دختر حسن (یا حسین) بن احمد بن حسن بن علی بن عمر الاشرف بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب(ع) (متوفای385ق) بود.
لقب‌ها: سید مرتضی القاب متعدد و مشهوری دارد. از آنجا که نسب او، هم از سوی پدر و هم از سوی مادر حسینی است، به او «شریف» می‌گویند. همچنین او به «علم‌الهدی» معروف است. بنابر گزارشی، یکی از بزرگان معاصر سید مرتضی امام علی(ع) را در خواب دید که سید مرتضی را با لقب علم الهدی خواند و آن شخص او را به این لقب خطاب کرد.از دیگر القاب او ذُوالمَجدَین است که به دستور بهاءالدوله بویه‌ای به او داده شد. او را همچنین ابوالثمانین و ذوالثمانین خوانده‌اند؛ زیرا هشتاد کتاب نوشت، مالک هشتاد روستا بود و هشتاد سال و هشت ماه زندگی کرد.
وفات: بنابر نقل نجاشی سید مرتضی در سال 436ق درگذشت. پسرش بر او نماز خواند و در خانه خودش در محله کرخ بغداد (کاظمین) دفن شد. در برخی از منابع قرن دوازدهم و سیزدهم هجری آمده است که جسد سید مرتضی و برادرش سید رضی مدتی پس از دفن در کرخ بغداد، به کربلا منتقل شده و در حرم امام حسین(ع) به خاک سپرده شده است ابن میثم بحرانی از علمای قرن هفتم نیز محل دفن دو برادر را در نزدیکی قبر امام حسین(ع) دانسته است.
امروزه در کاظمین بارگاهی منسوب به سید مرتضی وجود دارد ولی در کربلا نام و نشانی از قبری منسوب به وی مشاهده نمی‌شود
آغاز تحصیلات علم الهدی
برخى از رؤیاها در صداقت و راستى بىشباهت به الهام و نوعى آگاهىهاى غیبى نیستند. یکى از آن رؤیاها، خوابى بود که شیخ مفید دید که:
حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها امام حسن و امام حسین علیهما السلام را پیش او آورده و فرمود:« اى شیخ به این دو فرزند من فقه بیاموز».
شیخ پس از بیدارى به حیرت و تفکر فرو رفت. صبح همان شب، فاطمه، مادر سید مرتضى و سید رضى، با خدمتگزاران خود که دور او بودند دو پسر خود، سید مرتضى و سید رضى را که در آن موقع از نظر سن خردسال بودند، پیش شیخ آورده و گفت:« اى شیخ به این دو فرزند من فقه بیاموز.»
شیخ تحت تاثیر قرار گرفت و خواب خود را براى آن بانوى جلیل القدر بازگو نمود و براى تعلیم و تربیت آن دو برادر والا گهر اهتمام تمام به کار برد تا به مقام عالى علم و اجتهاد نایل آمدند و هر دو از ذخیرههاى ارزشمند اسلام و از نوادر و نوابغ روزگار گردیدند.
مقام و منزلت علم الهدی
سید مرتضى مردى جامع بود، عالمى که ادیب، متکلم و فقیه هم بود.
آراى فقهى او مورد توجه فقها است. کتابهاى معروف او در فقه، یکى« الانتصار» و دیگر« جمل العلم و العمل» مىباشد.
وى نقیب طالبیان در عصر خویش بود. او از نظر منزلت علمى و اعتبار فقهى در مرتبت بسیار والایى قرار داشت که کمتر کسى در آن عصر به پایه آن نایل آمده است.
او پس از شیخ مفید پیشواى فقهى، متکلم و مرجع امامیه در عصر خویش قلمداد مىشد.
سید مرتضى یکى از بزرگان فقهاى امامیه و جامع علوم معقول و منقول در عصر خویش بود و در ادبیات و فنون کلام و تفسیر سرآمد اقران بود و آن قدر در علوم اسلامى تبحر داشت که او را مروج مذهب در رأس سده پنجم نامیدهاند.
او مدت سى سال امیر حاج و حرمین و نقیب الاشراف و قاضى القضات و مرجع تظلمات و شکایات مردم بوده است.
سید مرتضی به همراه برادرش شریف رضی، در کودکی لغت و مبادی را نزد شاعر ادیب، ابن نباته سعدی آموخت، و فقه و اصول را نزد شیخ مفید. سید مرتضی در شعر و ادب شاگرد ابوعبیدالله مرزبانی بود و در کتاب امالی، روایات بسیاری را از او نقل می‌کند
اساتید علم الهدی
حسین بن علی بن بابویه، برادر شیخ صدوق.
سهل بن أحمد دیباجی
أبوالحسن أحمد بن محمد بن عمران معروف به ابن جندی بغدادی
أبوالحسن أو (أبوالحسین) علی بن محمد کاتب
أحمد بن محمد بن عمران کاتب
شاگردان علم الهدی
سید مرتضی در زمان حیاتش شهرت زیادی داشت و گفته‌اند مجالس درس پر رونقی داشته است و برخی از مشاهیر دوران مانند ابوالعلاء معری و ابو اسحاق صابی و عثمان بن جنی به مجالس درسش می‌رفتند.نابر برخی روایات وی خانه‌ای بزرگ داشت که آن را به مدرسه تبدیل کرده بود و طلاب فقه، کلام، تفسیر، لغت، شعر و دیگر علوم مانند علم فلک و حساب در آن به تحصیل مشغول بودند. برخی از شاگردان سید مرتضی از این قرارند:
شیخ الطائفه أبوجعفر محمد بن حسن طوسی
أبویعلی سلار (سالار) بن عبدالعزیز دیلمی
أبوالصلاح تقی الدین بن نجم حلبی
قاضی أبوالقاسم عبدالعزیز بن براج
أبوالفتح محمد بن علی کراجکی
عمادالدین ذوالفقار محمد بن معبد حسنی
أبوعبدالله جعفر بن محمد دوریستی
أبوالحسن سلیمان بن حسن صهرشتی
أبوالحسن محمد بن محمد بصروی
أبوعبدالله بن تبان تبانی
شیخ أحمد بن حسن نیسابوری
أبوالحسین حاجب
نجیب الدین أبومحمد حسن بن محمد موسوی
قاضی عزالدین عبدالعزیز بن کامل طرابلسی
قاضی أبوالقاسم علی بن محسن تنوخی
مفید الثانی أبومحمد عبدالرحمن بن أحمد بن حسین
فقیه تقی بن ابی طاهر هادی نقیب رازی
محمد بن علی حلوانی
سید أبویعلی محمد بن حمزه علوی
فقیه أبوالفرج یعقوب بن إبراهیم بیهقی
الیفات
مهمترین تألیفات علم الهدی
1- تنزیه الأنبیاء
2- الانتصار فی ما انفردت به الإمامیه من المسائل الفقهیه
3- الذریعه فی أصول الشریعه( در اصول فقه)
4- المحکم و المتشابه
5- المختصر
6- المصباح
7- الناصریات
8- الأمالی
9- درر الفوائد
علم الهدی عاشق نماز
سید مرتضی در وصیتنامه زیبایی راجع به نمازش میگوید: “تمام نمازهای واجب مرا که در طول عمرم خوانده ام به نیابت از من دوباره بخوانید.” دوستانش پرسیدند چرا شما که فردی وارسته بودید و اهمیت فوق‌العاده ای به نماز می‌دادید، علاقه مند و عاشق نماز بودید و همیشه قبل از فرارسیدن وقت نماز وضو گرفته، آماده می شدید تا وقت نماز فرا رسد، حال چه شد که اینگونه وصیت می‌کنید؟!
وصیت می‌کنم که تمام نمازهای مرا دوباره بخوانید زیرا تصور من این است که شاید نمازهای من صد در صد خالص برای خدا انجام نگرفته باشد بلکه درصدی از آنها به خاطر لذت روحی و معنوی خودم به انجام رسیده باشد! پس همه را قضا کنید چون اگر یک درصد از نماز هم برای غیر خدا انجام گرفته باشد شایسته درگاه الهی نیست و می‌ترسم به همین سبب اعمال و راز و نیازهای من مورد پذیرش خدای منان قرار نگیرد!”
سید در پاسخ فرمود: “آری من علاقه‌مند به نماز بلکه عاشق نماز و راز و نیاز با خالق خود بودم و از راز و نیاز هم لذت فراوان میبردم، از این رو همیشه قبل از فرا رسیدن وقت نماز لحظه شماری می کردم تا وقت نماز برسد و این تکلیف الهی را انجام دهم و به دلیل همین علاقه شدید و لذت از نماز، وصیت می‌کنم که تمام نمازهای مرا دوباره بخوانید زیرا تصور من این است که شاید نمازهای من صد در صد خالص برای خدا انجام نگرفته باشد بلکه درصدی از آنها به خاطر لذت روحی و معنوی خودم به انجام رسیده باشد! پس همه را قضا کنید چون اگر یک درصد از نماز هم برای غیر خدا انجام گرفته باشد شایسته درگاه الهی نیست و می‌ترسم به همین سبب اعمال و راز و نیازهای من مورد پذیرش خدای منان قرار نگیرد!
وفات علم الهدی
سید مرتضی سرانجام پس از عمری پربار و انجام کارهایی بزرگ و ارزنده در حدود هشتاد سالگی در 25 ربیع الاول 436 هجری قمری در شهر بغداد به جوار حق شتافت و به دست ابوالحسین نجاشی و دیگر شاگردانش غسل داده شد و سپس فرزندش سید محمد بر او نماز خواند و در خانهاش واقع در محله کرخ به خاک سپرده شد. پس از مدتی پیکر مطهر او به کربلا منتقل شد و در جوار جد بزرگوارش حضرت سید الشهدا در کنار قبر برادرش سید رضی در مقبره ابراهیم حجاب دفن گردید.
منبع :ویکی
گردآوری :نماگرد
