خمس چیست و نحوه محاسبه خمس از نظر مراجع تقلید چگونه است
یک پنجم اضافه در آمد سالانه که به صورت پس انداز است و سرمایه های غیرنقدی اعم از گنج معدن غنیمت جنگی و زمین به خمس می گویند.
این یک پنچم باید پرداخت شود در اختیار حاکم شرع قرار گیرد. اعتقاد اهل سنت بر این است که خمس فقط به غنیمت جنگی تعلق می گیرد به این دلیل که واژه غنیمت در قران را غنیمت جنگی به حساب می آوردند. علمای شیعه براین اعتقاد هستند که واژه غنیمت در قرآن به مفهوم ما حصل در آمد و کار است. در پستهای ما میتوان با احکام خمس ونیز آشنا شوید
خمس چیست ؟
اصطلاحی فقهی به معنای پرداخت یک پنجم مازاد درآمد سالانه و برخی موارد دیگر مانند معدن و گنج با شروطی که در فقه آمده است. خُمس از فروع دین است.
خمس از موضوعات مهم فقه اسلامی و به طور خاص فقه امامیه است. محاسبه و پرداخت یک پنجم از تکالیفی است که شیعیان در طول زندگی به آن عنایتی ویژه دارند.
نیمی از خمس به سادات فقیر اختصاص دارد. و نیم دیگر به عنوان سهم امام در دوران غیبت امام زمان توسط مراجع تقلید
در اموری که با توجه به تاریخ زندگی اهل بیت(ع) مورد مصرف خمس تشخیص میدهند، هزینه میگردد.
وجوهات حاصل از پرداخت یک پنجم یکی از منابع اصلی مالی حوزههای علمیه و ترویج دین در جامعه اسلامی است.
تفاوت خمس و زکات را بیان کنید ؟
میان خمس و زکات این تفاوت مهم وجود دارد که زکات جزء اموال عمومی جامعه اسلامی محسوب میشود،
لذا مصارف آن عموماً در همین قسمت میباشد، ولی خمس از مالیاتهایی است که مربوط به حکومت اسلامی است،
یعنی مخارج دستگاه حکومت اسلامی و گردانندگان این دستگاه از آن تأمین میشود.
محروم بودن سادات از دست یابی به زکات در حقیقت برای دور نگه داشتن خویشاوندان پیامبر از این قسمت است .
تا بهانهای به دست مخالفان نیفتدکه پیامبر خویشان خود را بر اموال عمومی مسلط ساختهاست،
ولی از سوی دیگر نیازمندان سادات نیز باید از طریقی تأمین شوند. در حقیقت یک پنجم نه تنها یک امتیاز برای سادات نیست
بلکه یک نوع کنار زدن آنها، به خاطر مصلحت عموم و به خاطر این که هیچ گونه سوء ظنی تولید نشود میباشد.
منابع خمس چیست ؟
سید محمد جواد غروی در کتاب خود چنین مینویسد که خمس در هفت چیز است:
اول:آن چیزی است که در جنگ از کفّار گرفته میشود،چه منقول باشد یا غیرمنقول.
دوم:معادن است و مستند آن اخبار مستفیظه میباشد مثل صحیفه حلبی.
سوم:گنج که به عنوان مال ذخیره و در زمین معروف است و اجماع کافّه علما بر وجوب خمس است.
چهارم:هرچه از غواصی از دریا بدست بیاید ،مثل جواهر و دُر، اگر قیمتش یک دینار به بالا باشد.
نجم:آنچه از هزینه سالانه شخص و نفقه خوارانش باقی بماند
ششم:هرگاه کافر ذمی، زمینی را از مسلمانی بخرد، خمس آنرا باید بدهد
هفتم:هر گاه حلال با حرام مخلوط شده باشد و قابل تفکیک نباشد خمس بر آن واجب است.
خمس در چه زمینه های مصرف می شود ؟
طبق اعتقاد بسیاری از فقهای شیعه، یک پنجم به دو سهم تقسیم میشود
یکی سهم سادات فقیر، یتیم و در راه درماندهاست
دیگری سهم امام زمان که هر دو سهم باید به مرجع تقلید یا نماینده وی داده شود،
مگر آن که از ایشان اجازه گرفته و در راهی مصرف شود که آنها اجازه میدهند
البته جمعی از فقهای شیعی اختصاص نیمی از خمس به سادات را قبول ندارند
چگونگی محاسبه کردن خمس
موقع محاسبه خمس نباید قیمت خرید هر جنس را مد نظر قرار دهد. بلکه قیمت زمان محاسبه ملاک است .
و از این بالاتر این که اگر کسی جنسی را برای فروش و سود بردن خرید و قیمت آن در بین سال خمسی افزایش یافت.
و با این حال آن شخص مال مذکور را نفروخت و با اینکه سال خمسی تمام شد.
آن مال را به امید افزایش قیمت بیشتر، نگهداری کرد و آن وقت، اُفت قیمت پدید آمد،
در چنین حالتی نباید قیمت زمان پرداخت را برای محاسبه یک پنجم در نظر بگیرد .
بلکه باید آن افزایش قیمتی که در بین سال خمسی حاصل شده بود .
را نیز در محاسبه دخالت دهد البته در نحوه محاسبه یک پنجم افزایش قیمت مذکور بین مراجع تقلید اختلافی است.
هر گاه شخصی درآمد خود را – اگر تا سر سال خمسی می ماند و متعلق خمس واقع می شود.
سرمایه گذاری نمود به اصل آن سرمایه و به سود حاصل از آن در سر سال خمسی خمس تعلق می گیرد.
به طور مثال اگر با آن سرمایه ملکی خرید تا از این راه سودی عاید او شود یا ماشینی خرید تا با آن کار کند.
یا دستگاهی خرید مثل انواع و اقسام دستگاه ها و ابزار و آلات صنعتی تا از این طریق درآمد جدیدی کسب کند.
یا خانه خرید تا آن را اجاره دهد یا خانه ای ساخت برای اجاره دادن و همینطور مغازه ای ساخت
چگونگی محاسبه کردن خمس سرمایه
برای کسب درآمد در جمیع این مثالها، هم به اصل سرمایه و هم به سود حاصل از آن در سر سال خمسی ، خمس تعلق می گیرد .
البته اگر کسی خانه ای برای سکونت خود تهیه نمود ولی بعدا به هر دلیل نتوانست از آن استفاده نماید و مجبور شد آن را اجاره دهد،
در این صورت به اصل آن خانه یک پنجم تعلق نمی گیرد ولی آن مالی را که به عنوان اجاره دریافت می نماید.
هر مقدار آن که تا سر سال خمسی باقی بماند ،پرداخت خمس آن یعنی یک پنجم آن واجب می شود .
و باز باید توجه داشت که مثلا همین شخص اگر آن خانه را فروخت .
به پول حاصل از فروش آن خانه که مورد احتیاج وی برای سکونت بوده خمس تعلق نمی گیرد .
و این نظر غالب مراجع عظام تقلید می باشد.
ولی حضرت امام خمینی (ره) حتی برای پول حاصل از فروش خانه ای که مورد احتیاج برای سکونت بوده خمس قائل بوده اند .
نکات لازم در مورد محاسبه خمس
باید توجه داشت که وقتی می گوییم به اصل سرمایه یک پنجم تعلق می گیرد ، این در صورتی خواهد بود.
که آن مال سرمایه گذاری شده از موارد استثنای خمس نباشد. مثلا ارثیه یا مهریه یا دیه نباشد.
ولی در هر صورت به سود حاصله از سرمایه در صورت باقی ماندن تا سر سال خمسی ، خمس تعلق می گیرد .
یکی دیگر از مثالهای سرمایه که مشمول خمس خواهد بود این است
که مثلا شخصی با درآمد خود و پولی که اگر بماند مشمول خمس می شود.
اجناسی را تهیه نماید برای فروش و تجارت، که در این صورت به جمیع آن اجناس با توجه به ارتفاع قیمتی که در سر سال خمسی دارند ،
خمس تعلق می گیرد با این توضیح که :
موقع محاسبه یک پنجم نباید قیمت خرید را مد نظر قرار دهد بلکه قیمت زمان محاسبه ملاک است .
و از این بالاتر این که اگر کسی جنسی را برای فروش و سود بردن خرید و قیمت آن در بین سال خمسی افزایش یافت .
و با این حال آن شخص مال مذکور را نفروخت و با اینکه سال خمسی تمام شد آن مال را به امید افزایش قیمت بیشتر، نگهداری کرد .
و آن وقت، اُفت قیمت پدید آمد، در چنین حالتی نباید قیمت زمان پرداخت را برای محاسبه خمس در نظر بگیرد .
بلکه باید آن افزایش قیمتی که در بین سال خمسی حاصل شده بود را نیز در محاسبه دخالت دهد .
البته در نحوه محاسبه یک پنجم افزایش قیمت مذکور بین مراجع تقلید اختلافی است که ذیلا متذکر می شویم :
نحوه محاسبه خمس از نظر مراجع تقلید
بعضی از مراجع مثل حضرت امام(ره) و آیه الله اراکی(ره) و آیه اله فاضل لنکرانی(ره)
و آیه الله سیستانی(دام ظله) وآیه الله تبریزی(ره) و آیه الله مکارم شیرازی(دام ظله) می فرمایند :
یک پنجم مقداری که افزایش یافته واجب است .
به عنوان مثال اگر جنسی را به قیمت 100 هزار تومان خرید و در وسط سال قیمتش به 200 هزار تومان رسید .
ولی او آن جنس را نفروخت و بعد از سال خمسی آن جنس دوباره به قیمت 100 هزار تومان بازگشت نمود .
باید 40 هزار تومان به عنوان یک پنجم بپردازد که یک پنجم مقدار افزایش یافته را نیز شامل می شود .
اما برخی از مراجع دیگر مثل آیه الله خوئی(ره) و آیه الله صافی گلپایگانی و آیه الله گلپایگانی(ره) می فرمایند :
خمس مقداری که بالا رفته بر او واجب نیست بلکه :
آقای خوئی:
« بلکه مقدار خمس چه نسبتی به مجموع اصل و ربح داشته به همان نسبت از موجودی عینا یا قیمتا باید بدهد.»
آقایان صافی و گلپایگانی:
«بلکه همان مقدار از عین را که در حال استقرار یک پنجم به نسبت تمام عین خمس آن شده .در حال گرانی عین و ارزانی آن باید بدهد.
مثلا اگر از سرمایه خمس داده شده ، جنسی را هزار تومان خرید.
و در سر سال قیمت آن جنس شش هزار تومان شد شش یک آن جنس خمس آن می شود.
که اگر نپرداخت و قیمت آن در سال بعد هم ترقی کرد .
قیمت تنزل نمود مثلا به همان هزار تومان اول رسید باید شش یک هزار تومان که قیمت روز اداست بپردازد. »
توضیحات در مورد احکام خمس
منظور از کلمه <<ربح >>در کلام آقای خوئی همان سود است و منظور از کلمه عین در فرمایش هر سه بزرگوار ، همان اصل مال است
در مقابل قیمت یعنی به قیمت یک کالا همان قیمت می گوید و وقتی اصل آن را در نظر می گیرند تعبیر به عین مال می نمایند .
و منظور از کلمه «شش یک » نیز همان یک ششم است .
و منظور از « قیمت روز ادا » قیمت زمان پرداخت یک پنجم می باشد .
باز در انتهای این نوشتار به خواننده محترم توصیه می شود
که حتما برای محاسبه یک پنجم خود به افراد مورد اطمینانی که اشراف کامل بر این دست
از مسائل دارند مراجعه نمایند چرا که این مسائل به تخصصهای پیچیده ای نیاز دارد !!
منبع :ویکی پدیا
گردآوری :نماگرد