سن تکلیف دختر و پسر چگونه محاسبه می شود ؟
در این مبحث به این موضوع می پردازیم که سن تکلیف دختران و پسران چه زمانی است .واین مطلب را هم از نظر قران نو هم از نظر مراجعه مورد بحث قرار می دهینم .برای رسیدن به سن تکلیف باید نشانه ای وجود دارد .حال اگر این نشانها برای دختران و پسران اتفاقی نیفتاد باید بمانند یک مکلف به وظایف شرعی خود بپردازد .
شما میتوانید فتوای مراجع روزه گرفتن دختران نه ساله را نیز مطالعه کنید
سن تکلیف دخترانن وپسران چه زمانی است ؟
پاسخ اجمالی:
سن تکلیف در اسلام بر اساس بلوغ تعیین شده است، یعنی وقتی نشانه های بلوغ( حداقل این علامت ها، احتلام برای پسران و حیض برای دختران است) حاصل شود، شخص به سن تکلیف می رسد. اما در دین اسلام ، غیر از نشانه های طبیعی، معیار سنی برای بلوغ پسران و دختران، در نظر گرفته شده است. پس اگر دختر یا پسر نشانه های طبیعی بلوغ را نداشتند و به سنی که در شرع برای تکلیف آنان مشخص شده است، برسند، باید همانند یک مکلف، به وظایف شرعی خود عمل کنند. بنابراین؛ چنین نیست که اهل سنت، سن بلوغ دختران را از شروع بلوغ طبیعی بدانند و شیعه از سن 9 سالگی، بلکه اگر دختر حیض ببیند یا حامله شود بنا بر همۀ مذاهب بالغ شده است، اگرچه مثلاً به سنی که اهل سنت برای شروع تکلیف دختر ذکر کرده اند نرسیده باشد.
پاسخ تفصیلی:
بلوغ یک حالت طبیعی و تکوینی است که انسان ها اعم از زن و مرد در مرحله ای از زندگی شان به آن می رسند. در این مرحله در بدن انسان، تغییرات محسوسی اتفاق می افتد. این تغییرات جسمی، نسبت به افراد،محیط های آب و هوایی، نوع تغذیه و .. فرق می کند. از جملۀ این تغییرات، بم شدن صدا، روئیدن موی خشن بر روی آلت تناسلی، خروج منی (مخصوص پسران)، حائض شدن( مخصوص دختران) و ..است. سن تکلیف در اسلام بر اساس بلوغ تعیین شده است، یعنی وقتی نشانه های بلوغ( حداقل این علامت ها، احتلام برای پسران و حیض برای دختران است) حاصل شود، شخص به سن تکلیف می رسد. اما در دین اسلام ، غیر از نشانه های طبیعی، معیار سنی برای بلوغ پسران و دختران، در نظر گرفته شده است. پس اگر دختر یا پسر نشانه های طبیعی بلوغ را نداشتند و به سنی که در شرع برای تکلیف آنان مشخص شده است، برسند، باید همانند یک مکلف، به وظایف شرعی خود عمل کنند.
تمام مذاهب اهل سنت و شیعه اتفاق نظر دارنددر صورتی که دختر حائض شود به سن بلوغ می رسد. غیر از این نشانه، برخی نشانه های دیگر نیز ذکر شده است که به علت عدم اتفاق همه مذاهب ، از ذکر آن خود داری می کنیم.
بنابراین؛ چنین نیست که اهل سنت، سن تکلیف دختران را از شروع بلوغ طبیعی بدانند در حالی که بگوییم شیعه فقط اکتفا به 9 سالگی دختران دارد،( البته در برخی از محیط ها، دختران در همان سن 9 سالگی به بلوغ طبیعی هم می رسند) بلکه اگر دختر حیض ببیند یا حامله شود بنا بر همۀ مذاهب بالغ شده است، اگرچه مثلاً به سنی که اهل سنت برای شروع تکلیف دختر ذکر کرده اند نرسیده باشد. پس از نظر نشانه های بلوغ فرقی بین اهل تسنن و شیعه نیست. تنها فرقی که وجود دارد این است که شیعه با اهل سنت در سن بلوغ دختران،اختلاف دارد.
بلوغ سنی اهل سنت
اهل سنت در سن بلوغ دختر با شیعه اختلاف دارند، همان طور که در میان مذاهب اهل سنت نیز این اختلافات به وضوح دیده می شود
قول مشهور فقهاء شیعه در سن بلوغ دختران، 9سال قمری و سن بلوغ پسران، 15 سال قمری است
نظر اهل سنت درباره سن بلوغ دختران:
حنفیه: سن بلوغ دختر و پسر را 15 سال قمری می دانند اگرچه ابو حنیفه سن بلوغ پسر را 18 سال و دختر را 17 سال می داند.
مالکیه: اتمام 18 سال برای پسر و دختر
شافعیه: اتمام 15 سال قمری برای پسر و دختر
حنابله: اتمام 15 سال قمری برای پسر و دختر
حنفیه: اتمام 15 سال قمری برای پسر و دختر.
سن تکلیف دختر و پسر، بر مبناى سال شمسى چقدر است؟
سن بلوغ در پسر ۱۶۳ روز و ۶ ساعت از پانزده سال شمسى کمتر است و در دختر ۹۷ روز و ۲۲ ساعت و ۴۸ دقیقه از نه سال شمسى کمتر است.
تبصره. سال قمرى از اول محرم شروع و به آخر ذى حجه ختم مى شود و هر ماه قمرى ۲۹ روز و دوازده ساعت و ۴۴ دقیقه است و یک سال قمرى ۳۵۴ یا ۳۵۵ شبانه روز است. سال شمسى از اول فروردین شروع و به آخر اسفند ختم مى شود و شش ماه اول سال، هر ماه ۳۱ روز و پنج ماه بعد هر ماه سى روز و ماه اسفند در سالهاى عادى ۲۹ روز و در سال کبیسه سى روز است. بر اساس این محاسبه، هر سال شمسى یازده روز بیشتر از سال قمرى خواهد بود و چون ملاک عبادت و تکالیف شرعى از نظر قرآن و روایات، ماههاى قمرى است؛ از این روز بلوغ شرعى (اول تکلیف)، به حساب قمرى تعیین شده است.
نشانه های بلوغ پسران
همه مراجع: نشانه بالغ شدن پسر یکى از سه چیز است:
۱٫ روییدن موى درشت و خشن زیر شکم (اطراف آلت تناسلى)،
۲٫ بیرون آمدن منى،
۳٫ تمام شدن پانزده سال قمرى.
هر یک از این سه نشانه، به تنهایى علامت بلوغ و رسیدن به حد تکلیف شرعى محسوب مى شود.
نشانه های بلوغ دختران
همه مراجع (به جز سیستانى): نشانه بالغ شدن دختر یکى از سه چیز است:
۱٫ روییدن موى درشت و خشن زیر شکم (اطراف آلت تناسلى)،
۲٫ بیرون آمدن منى،
۳٫ تمام شدن نه سال قمرى.
هر یک از این سه نشانه به تنهایى، علامت بلوغ و رسیدن به حد تکلیف شرعى محسوب مىشود.
آیت الله سیستانى: نشانه بلوغ در دختر، تنها به تمام شدن نه سال قمرى است.
1- کامل شدن 15 سال قمری در پسر که 163 روز و 6 ساعت از 15 سال شمسی کمتر است و تمام شدن 9 سال قمری در دختر که 97 روز و 22ساعت و 48 دقیقه از 9 سال شمسی کمتر است.
2- روییدن موی خشن و زبر در زیر شکم
3- خروج منی چه در خواب و چه در بیداری
استفتائات نشانه های بلوغ
آیا روییدن موى درشت در صورت و پشت لب، مىتواند نشانه بلوغ پسر باشد؟
همه مراجع (به جز بهجت و سیستانى): خیر، نشانه بلوغ نیست.
آیات عظام بهجت و سیستانى: آرى نشانه بلوغ است.
تبصره. مسأله یاد شده در جایى است که انسان از راه این امور یقین به بلوغ خود پیدا نکند؛ و گر نه همه مراجع تقلید اتفاق نظر دارند که در این صورت (با حصول یقین)، شخص بالغ شده است.
آیا دیدن خون حیض در دخترى که نمى داند نه سال او تمام شده یا نه، مى تواند نشانه بلوغ باشد؟
آیات عظام امام، تبریزى، سیستانى، مکارم، نورى و وحید: اگر نشانه هاى حیض را داشته باشد (و اطمینان به حیض بودنش پیدا کند)، نشانه بلوغ او محسوب مى شود.
آیات عظام صافى و فاضل: نمى تواند نشانه بلوغ او محسوب شود.
آیت الله بهجت: بنا بر احتیاط واجب، نمى تواند نشانه بلوغ او محسوب شود.
آیت الله خامنه ای: خونى که دختر قبل از نُه سالگى ببیند علامت شرعى بلوغ دختر نیست و حکم حیض را ندارد هرچند صفات آن را داشته باشد.
اگر دختر پیش از بلوغ، خونى با نشانه هاى حیض ببیند، آیا حیض محسوب مىشود؟
همه مراجع: خیر، خون حیض محسوب نمى شود؛ هر چند نشانه هاى حیض را نیز داشته باشد.
تبصره ۱ . حکم این خون که آیا مى تواند استحاضه باشد،
تبصره ۲ . اگر هیچ یک از نشانه هاى بلوغ در دختر پیدا نشود، خونى که پیش از بلوغ مى بیند، حیض نیست؛ ولى اگر یکى از نشانه هاى بلوغ در او پدیدار گردد، خون یاد شده چنانچه صفات حیض را داشته باشد، حیض محسوب مىشود.
اگر دختر پیش از بلوغ خون ببیند، حکم آن چیست؟
همه مراجع: اگر مربوط به زخم، جراحت و مانند آن نباشد، خون استحاضه محسوب مىشود و حیض نیست
ندانستن زمان بلوغ شناسنامه ای
کسانى که تاریخ تولد ثبت شده در شناسنامه، با تاریخ واقعى آنان مطابقت ندارد و اکنون نمى دانند که به حد بلوغ رسیدهاند یا خیر، تکلیفشان چیست (البته تاریخ قمرى ولادت خود را نیز نمىدانند)؟
همه مراجع: تا یقین به بلوغ پیدا نشود، تکالیف شرعى بر آنان واجب نیست. شناسنامه نیز میزان نیست، مگر آنکه با تاریخ واقعى مطابقت داشته باشد؛ در این صورت بر اساس آن، تاریخ قمرى محاسبه مىشود. اگر پانزده سال (در پسر) و یا نه سال (در دختر) تمام شد، محکوم به بلوغ مى گردند.
شرایط تکلیف
از میان موجودات، انسان ویژگى تکلیف را داراست و این از امتیازات و افتخارات اوست که از سوى خداى هستى، فرمان مىیابد و عهده دار انجام کارها و وظایفى مىشود که خواسته پروردگار جهان است.
یکى از علما، همیشه سالگرد بلوغ خود را که مرحله رسیدن به «تکلیف» است جشن مىگرفت و مىگفت: در چنین روزى، لیاقت مسئولیت پذیرى و انجام تکالیف الهى را یافتهام. روز رسیدن به تکلیف، روز مبارکى است و شایسته است که براى آن «جشن تکلیف» گرفت.
به هر حال، آنچه که شرط تکلیف انسان است به صورت فشرده از این قرار است:
بلوغ
بلوغ سنّى آن است که پسران، پانزده سال را تمام کرده، به سن 16 سالگى وارد شوند (البتّه ممکن است کسى قبل از این سن به تکلیف برسد که موارد آن در رسالههاى مراجع تقلید آمده است) و دختران 9 سال را به پایان رسانده، ده ساله شوند.
با این بلوغ تکلیفى، انجام همه واجبات دینى و پرهیز از محرّمات، بر انسان لازم مىشود و در صورت تخلّف، گناه کرده و مورد مؤاخذه الهى قرار مىگیرد.
غیر از این بلوغ، بلوغهاى دیگرى هم هست. همچون:
الف) بلوغ سیاسى در مسائل اجتماعى و آگاهىهاى سیاسى و شناخت جامعه و روابط حکومتى و …
ب) بلوغ اقتصادى که رسیدن به مرحلهاى از رشد است که انسان بتواند در اموال خود، عاقلانه و بر اساس مصلحت، دخل و تصرّف کند و قادر بر حفظ اموال خود باشد.
ج) بلوغ ازدواج، که دختر و پسر، غیر از سنّ و سال، توانایى اداره زندگى و پذیرش مسئولیت ازدواج و تشکیل خانواده را داشته باشند.
گرچه بلوغ، شرط تکلیف است، ولى پیش از رسیدن به سنّ تکلیف، هم نوجوانان وظیفه دارند با عادت دادن خود به انجام وظایف و دورى از گناهان، آماده ورود به مرحله تکلیف شوند، و هم اولیاى آنان موظّفاند به نحوى آنان را تربیت کنند و به نماز و عبادت و پرهیز از معاصى عادت دهند که هنگام تکلیف، مشکلى از نظر شناخت وظیفه و آگاهى به مسائل و مبانى دینى و اجراى دستورات الهى نداشته باشند.
قدرت
تکلیف، تابع توان است. خداى دادگر، از هیچ کس عملى فوق طاقت او نخواسته است و اگر کسى نسبت به انجام کارى ناتوان باشد، تکلیفى هم ندارد. خداوند در قرآن مىفرماید:
«لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلّا وُسْعَهَا»(بقره، آیه 286)
خداوند هیچ کس را جز در حدّ توان او تکلیف نمىکند.
اختیار
شرط دیگر تکلیف، اختیار است. اگر فشار و اجبار، مانع انجام وظیفه شد، در شرایط اضطرار و ناچارى، انسان مکلّف نیست و ترک تکلیف هم کیفر ندارد، مثل آنکه حکومتى طاغوتى مانع رفتن انسان به حج شود، یا ظالمى انسان را به زور، وادار به خوردن روزه کند.
عقل
عقل، وجه برترى انسان بر حیوان و شرط تکلیف و پشتوانه معرفت و عمل اوست. کیفر و پاداش انسان نیز بستگى به آن دارد. کسى که دیوانه و سفیه باشد، از محدوده تکالیف بیرون است. بنا به اهمّیت این گوهر پربها در وجود انسان و زندگى او، خداوند هر چه را که به عقل و کارآیى آن لطمه بزند حرام ساخته، مانند شراب، و به آنچه موجب کمال و شکوفایى آن شود، دستور داده است، همچون دانش آموختن، مشورت کردن، مسافرت و کسب تجربه و .
گردآوری :گروه مذهبی نماگرد
